Torgsin – przygody w radzieckim Peweksie

Przeglądając najnowsze rosyjskie seriale, trafiłam na Torgsin. Wiedziałam, że to coś w rodzaju radzieckiego Peweksu. W zasadzie – to poprzednik Peweksu i innych tego typu sklepów w ZSRR i jego krajach satelickich.

Po Rewolucji Październikowej i kilku latach tzw. komunizmu wojennego (czyli pełnego upaństwowienia i centralizacji gospodarki) Rosja Radziecka znajdowała się w opłakanym stanie ekonomicznym. Słabe, rolnicze państwo, nadwerężone wojną światową i domową, w wielu dziedzinach cofnęło się do czasów Piotra I-go. Panował głód i rosło niezadowolenie, co zagrażało nowej władzy, mającej bardzo wątłe oparcie w społeczeństwie. Dlatego Lenin w 1921 roku przeforsował wprowadzenie tzw. NEP-u, czyli nowej polityki ekonomicznej, socjalizmu pomieszanego z kapitalizmem. Zawieszono kolektywizację i dopuszczono prywatną inicjatywę, w tym również inwestycje zagraniczne. Niestety po śmierci Lenina powrócono do komunizmu. Co ciekawe, Stalin w walce z Trockim opowiadał się za gospodarką kapitalistyczną, ale po zniszczeniu oponenta radykalnie zmienił front i rozpoczęła się era kilkuletnich planów centralnych. Brakowało kapitału na inwestycje w przemyśle i na spłatę kredytów dewizowych, więc Stalin wpadł na genialny pomysł, żeby ściągnąć rezerwy walutowe i złoto od obywateli, którzy coś niecoś musieli jednak przechować. I tak w 1931 roku powstała sieć sklepów Torgsin, oficjalnie Sieć Przedsiębiorstw do Handlu z Cudzoziemcami.

Torgsinowski bon

Owszem, od cudzoziemców skupowano chętnie, ale równie chętnie brano (zważywszy na bandycki kurs) od obywateli radzieckich, którzy przecież oficjalnie nie mogli posiadać waluty (na podobnych zasadach funkcjonowały później w Polsce Ludowej Kasy PKO i Pewex, czyli Przedsiębiorstwo Eksportu (sic) Wewnętrznego (w Rosyjskiej SRR następnie Bieriozka, w Ukraińskiej Kasztan, w NRD Intershop, w Czechosłowacji Tuzex itd.) Ludzie przynosili również obrazy, zezłomowane złoto i srebro z ikon, rodzinne precjoza. Pozyskane środki (a były to miliony rubli w złocie) inwestowano w wielkie socjalistyczne budowy (jakie służby się przy okazji obłowiły, to inna sprawa).

Klienci Torgsinu mogli nabyć w nim wszystko: począwszy od żywności, skończywszy na futrach i butach. Ten sklep był namiastką wielkiego świata, ale tylko dla nielicznych. Uwiecznił go Bułhakow w Mistrzu i Małgorzacie, kiedy Korowiow z Behemotem odwiedzają sklep na rogu Arbatu i rynku Smoleńskiego (jak pamiętacie, Torgsin następnie płonie).

Moskiewski Torgsin

Ja Pewex z dzieciństwa nie bardzo pamiętam. Pewnie dlatego, że w mojej rodzinie żadnych wpływów walutowych nie notowano, a jeśli coś było cennego, to dawno zawieruszyło się podczas przymusowej repatriacji. Z tym większą ciekawością zaczęłam oglądać serial. A tu – jaka niespodzianka. Oprócz interesującego tła historycznego akcja rozwija się niczym w hollywoodzkim filmie akcji. Główna bohaterka Lida (prześliczna Aleksandra Borticz) wcale nie zachowuje się jak komsomołka, a dyrektor Torgsinu, przystojny i elegancki Wiktor (Grigorij Antipienko) to biznesmen z prawdziwego zdarzenia.

Lida

Dyrektor Wiktor Sieriebrow

Po prawej złowieszczy komisarz Jagoda

Bezcenne szmaragdy

Jest rok  1934, Lida z bratem przeprowadzają się do Moskwy z Leningradu i odkrywają wśród rodzinnych pamiątek przepiękny medalion wysadzany szmaragdami. Lida zaczyna pracę jako tłumacz w Torgsinie. W jej życiu pojawia się niepokojąco piękna Anna (Jekaterina Klimowa w niezwykle udanej charakteryzacji femme fatale) i sam Henrich Jagoda (Dmitrij Podnozow)… Końcówka filmu jest wręcz niewiarygodna, zwłaszcza gamoniowatość ochrony NKWD. Ogląda się to wszystko jednak rewelacyjnie i z wypiekami na twarzy. Rosjanie narzekają na swoje kino i seriale, powtarzając, że prawdziwe kino to było w Sowietskom Sojuzie (my też uważamy, że najlepsze komedie czy kino akcji powstały w PRL, prawda?) Ja jednak co chwila odkrywam prawdziwe perełki, a serial Torgsin mogę polecić z czystym sumieniem, zwłaszcza, że jest zupełnie legalnie dostępny na youtube – poniżej zamieszczam linki.

link do serialu : https://www.youtube.com/watch?v=7oLejjtx9c4

ciekawy film dokumentalny o Torgsinie: https://www.youtube.com/watch?v=a95o28LYqE0&t=409

fragment z filmu Mistrz i Małgorzata: https://www.youtube.com/watch?v=DyYfgemD14o

Zdjęcia z runetu